Różnorodność biologiczna w ogrodzie – ogród przyjazny pożytecznym zwierzętom

Bioróżnorodność to bardzo popularne słowo, zarówno wśród profesjonalistów jak i amatorów ogrodnictwa. Wywołuje ono w nas pozytywne odczucia, a kiedy mówi się o jej zwiększeniu, od razu jesteśmy chętni do działania na jej rzecz. W tym artykule odpowiemy na podstawowe pytania związane z tym zagadnieniem: czym tak naprawdę jest różnorodność biologiczna, jak ją zwiększyć w naszych ogrodach i co ona nam tak w ogóle daje?

Różnorodność biologiczna czy bioróżnorodność?

Różnorodność biologiczną możemy rozpatrywać na kilku poziomach. Warto jednak najpierw zająć się samym terminem. Bardzo popularne jest stosowanie słowa bioróżnorodność, które jest połączeniem dwóch słów “bio” i “różnorodność” i jest bezpośrednim tłumaczeniem z języka angielskiego słowa biodiversity. Jednak czy słusznie?  Według nas – nie. Naszym zdaniem dla tego zagadnienia w języku polskim bardziej trafne jest używanie zwrotu różnorodność biologiczna. Dlaczego? Ponieważ to właśnie ten termin (ang. biological diversity) został zastosowany jako pierwszy przez Thomasa Lovejoya w 1980 r., który w powszechnym użyciu znalazł się od połowy lat 80. Natomiast jeżeli chodzi o formę biodiversity, jest ona późniejszym tworem autorstwa M. W. Rosena, który współorganizował konferencję National Forum on Biological Diversity w 1986 roku.

Przejdźmy teraz do poziomów, na których można rozpatrywać różnorodność biologiczną.  Wyróżnia się trzy typy:

• różnorodność genetyczna: chodzi tu o zróżnicowanie pomiędzy osobnikami tego samego gatunku w danej populacji – dzięki niej populacja jest silniejsza i łatwiej jej przetrwać niekorzystne warunki;
• różnorodność gatunkowa: dotyczy liczebnej różnorodności gatunków różnych organizmów występujących na Ziemi. Istnieje tu zależność: im większa różnorodność, tym środowisko jest bardziej stabilne;
• różnorodność ekologiczna: dotyczy różnorodności na wyższych poziomach, czyli rozmaitych zgrupowań form ekologicznych, biocenoz, ekosystemów i krajobrazów.

W otaczającym nas środowisku na zubożenie różnorodności biologicznej ma wpływ wiele czynników, które związane są bezpośrednio lub pośrednio z działalnością człowieka. Jednym z takich aspektów jest zmiana klimatu, która wywiera znaczący wpływ na cały ekosystem. Z jednej strony ocieplający się klimat przyczynia się do zmniejszenia liczebności niektórych gatunków lub ich wymierania.  Z drugiej zaś strony rosnąca średnia temperatura powoduje, że dany obszar staje się optymalny dla bytowania tych gatunków, które nie występowały do tej pory na danym terenie. Zmiany te silnie związane są z pojęciem gatunków inwazyjnych, które mają olbrzymi wpływ na różnorodność danego regionu. Stanowią one duże zagrożenie dla rodzimej różnorodności gatunkowej fauny i  flory. Przykładem tu może być biedronka azjatycka, która konkuruje o to samo siedlisko z naszymi krajowymi gatunkami biedronek m. in. biedronką dwukropką i bierdonką siedmiokropką.

Na szczęście zaczęto podejmować różnorodne inicjatywy, które wyhamowują ubożenie różnorodności biologicznej a nawet ją wzbogacają na danym obszarze o nowe rodzime gatunki różnych zwierząt np. owadów i ptaków. Przykładowo w środowisku rolniczym zachęca się do zachowywania tzw. mozaikowatości krajobrazu rolniczego, czyli do pozostawiania kęp krzewów i drzew śródpolnych, oczek wodnych, miedz czy też terenów trawiastych w postaci łąk koszonych w odpowiedni sposób. Duży nacisk kładzie się również na edukację społeczeństwa w tej kwestii. I to właśnie dzięki częstemu mówieniu na ten temat, bardzo popularny zrobił się trend związany z dbaniem o utrzymanie różnorodności biologicznej w prywatnych ogrodach. Można to robić na wiele sposobów.

Jak zwiększyć różnorodność biologiczną w ogrodzie?

Nie jest to trudne! Jednak powinno kierować się pewnymi zasadami tak aby włożona w to praca dała pozytywny efekt i nie poszła na marne. Różnorodność można zwiększyć przede wszystkim w ramach dwóch dużych grup organizmów, czyli roślin i zwierząt.

Jeżeli chodzi o rośliny, powinno się wybierać i sadzić rodzime gatunki, które są przystosowane do naszej strefy klimatycznej. Takie rośliny lepiej zimują i rosną, przez co nie wymagają aż tak dużej opieki. Należy pamiętać również, aby w ogrodach unikać monokultur, czyli zamiast sadzić żywopłot z jednego gatunku warto zaplanować nasadzenie z różnych gatunków i odmian krzewów, co dodatkowo będzie wyglądało bardziej naturalnie. Warto ograniczyć także trawnik do minimum, w zamian można założyć kwietne łąki, rabaty z miododajnych bylin lub posadzić inne rośliny zadarniające. W warzywniku natomiast dobrą praktyką jest stosowanie uprawy współrzędnej, a w przydomowych sadach warto mieć różne, również te stare, cenne odmiany drzew i krzewów. Warto przy tym przypilnować by były to odmiany odporne na choroby i szkodniki oraz mróz.

Bardzo ważną sprawą podczas wybierania roślin jest zadanie sobie pytania, kogo zaprosi się do ogrodu sadząc daną roślinę. Każda roślina posadzona w ogrodzie może zapewnić cenny pokarm dla różnych dzikich zwierząt. I tak rośliny kwitnące dostarczą pokarm dla zapylaczy i innych owadów żywiących się pyłkiem i nektarem. Ptaki do ogrodu przyciągną m. in. rośliny z owocami lub z cierniami, w których lubią się gnieździć. Planując stołówkę dla zwierząt należy pamiętać przede wszystkim o jej ciągłości, żeby dostarczała im pokarm od wczesnej wiosny (np. kwitnące rośliny cebulowe) aż do późnej jesieni i początku zimy (rośliny na których jesienią i zimą pozostają owoce i nasiona).

Stosując się do powyższych zaleceń można osiągnąć połowę sukcesu w przyciągnięciu do ogrodu pożytecznych gatunków zwierząt z różnych gromad, ponieważ w ten sposób zapewnia im się pokarm. Drugi element ułatwiający życie tych organizmów w ogrodzie to stały dostęp do wody. Można tu oczywiście założyć oczko wodne, którym dodatkowo zwiększy się różnorodność w ogrodzie, przyciągając zwierzęta żyjące w środowisku wodnym. Bardzo dobrym rozwiązaniem będą też poidełka dla owadów i ptaków. Są to dwa różne typy poidełek, różniące się między sobą budową. Te dla owadów nie powinny mieć widocznej wody. Powierzchnię wody można w całości pokryć np. keramzytem, z którego owady będą spijały wodę. Nawierzchnia ta będzie również dobrym lądowiskiem dla owadów, co uchroni je przed topieniem się. W przypadku ptaków najważniejsze jest ustawienie stabilnego poidełka w zacisznym miejscu ogrodu, żeby nasi skrzydlaci przyjaciele mogli  korzystać z niego bez stresu. W obu przypadkach należy pamiętać o kontrolowaniu poziomu wody i czystości poidełek. Podstawową zasadą jest to, że jeżeli decyduje się na zapewnienie wody owadom i ptakom, należy robić to regularnie przez cały sezon.

Jak jeszcze można pomóc zwierzętom w ogrodzie? Mają zapewniony już pokarm i wodę, teraz warto pomyśleć o miejscu do schronienia i sprzyjającym ich rozmnażaniu. W przypadku ptaków będą to przede wszystkim budki lęgowe. Przy wyborze należy pamiętać o konkretnych parametrach, ponieważ każdy gatunek ma swoje preferencje. Najważniejsze jest  zwrócenie uwagi na odpowiedni otwór wejściowy. Można również zamontować platformę lęgową, na powierzchni której gniazdo będą mogły zbudować bociany lub większe drapieżne ptaki. Jeżeli w okolicy występują nietoperze, można i dla nich zawiesić odpowiednie budki.

Jeżeli chodzi o małe ssaki, płazy i gady, to dobrym pomysłem jest pozostawienie części działki w formie dzikiej – bez większej ingerencji człowieka. Na takiej przestrzeni warto zostawić rośliny bez koszenia. Umieszczając tam stertę kamieni i gałęzi stworzy się idealny dom dla tych zwierząt. Oczywiście można również kupić gotowy, dedykowany domek np. dla jeży, który tak jak budki dla ptaków znajduje się już w ofertach sklepów ogrodniczych.

Zapytaliśmy trójkę ogrodniczych influencerów działających na Instagramie o to co robią żeby zwiększyć różnorodność biologiczną w swoim ogrodzie. Oto odpowiedzi:

Joanna (@poprostuposadz): „Przede wszystkim kilka lat temu przestaliśmy używać chemicznych środków ochrony roślin, by ogród powrócił do naturalnej równowagi. Budujemy siedliska dla zwierząt i owadów, dokarmiamy ptaki, w kilku miejscach ogrodu zamontowaliśmy domki dla owadów, ustawiamy poidełka odpowiednie dla ptaków i owadów. Staramy się wprowadzać jak największą ilość gatunków i odmian roślin, choć może nie zawsze służy to urodzie ogrodu. Mieszkamy blisko lasu i chcemy, by nasz ogród był naturalnym przedłużeniem środowiska, w którym ptaki i zwierzęta czują się dobrze.”

Agata i Rafał (@na_dzialke): „Na naszej działce już teraz mamy możliwość obserwować zjawisko bioróżnorodności. Dzięki mnogości różnych gatunków roślin, schronienie u nas znajduje wiele gatunków dzikich zwierząt. Staramy się naszą obecnością nie zakłócać ich spokoju. Sadzimy co roku nowe gatunki roślin, już teraz pojawiło się mnóstwo nowych drzewek owocowych i kwitnących krzewów, stawiamy również na rośliny miododajne, mamy kilka domków dla owadów, budkę lęgową, poidełka, a także kompostownik, dzięki któremu w sposób naturalny poprawiamy jakość gleby. W przyszłym roku zadbamy, aby pojawiła się u nas również łąka kwietna.”

Karolina (@karointhegarden): „Na działce mam ponad 450 gatunków i odmian roślin zarówno użytkowych jak i ozdobnych, w dużej mierze wybranych nie tylko jako dekoracja, ale jako pożytek dla zapylaczy. Części działki z premedytacją nie uprawiam i nie koszę, pozostawiając ją jako miejsce do życia dla ptaków, żab, owadów i jeży. Stawiam na gatunki rodzime i nieinwazyjne, będące dla nich atrakcyjnym miejscem do bytowania. Dla siebie mam pomidory, w każdym kształcie i kolorze, których uprawa sprawia mi niesamowitą przyjemność.”

Mieszkańcy ogrodu

W przypadku pożytecznych owadów chcąc im zapewnić dobre miejsce do bytowania i rozmnażania trzeba pamiętać również o ich indywidualnych preferencjach. Można tworzyć pojedyncze domki dedykowane dla konkretnego rodzaju owadów albo takie z różnorodnych materiałów, w których zamieszkają różne gatunki. Podczas samodzielnej budowy należy również unikać syntetycznych klejów i farb do ich malowania.  Do budowy najlepiej stosować naturalne materiały, które można zebrać też m. in. z ogrodu:

Biedronki i skorki – odwrócona gliniana doniczka wypełniona sianem lub dobrze wysuszonymi szyszkami.

Pszczoły – puste łodygi trzciny i bambusów do składania jaj (murarki, nożycówki, miesiarki i wałczatki), cegła dziurawka lub potłuczone gliniane skorupy jako schronienie.

Bzygi – łodygi krzewów np. jeżyny lub róży.

Złotooki – skrzynka z przednią ścianą ze szczebelkami, by owady mogły wchodzić do niego pomiędzy nimi, środek wypełniony liśćmi lub słomą, zawiesza się go na wysokości co najmniej 1,5 m, a na zimę chowa np. do piwnicy.

Trzmiele – skrzynka zrobiona z nieheblowanych i niemalowanych desek, z otworem wejściowym od 1,5 do 2 cm, wnętrze wypełnione suchym materiałem roślinnym: sianem, słomą, mchem i liśćmi.

Motyle – drewniana skrzynka z podłużnymi otworami służy do przezimowania.

Chrząszcze – kamienie, pokruszona cegła, skorupy glinianych doniczek.

Na koniec trzeba również pamiętać o prawidłowym umiejscowieniu takich domków. Najlepiej ustawić je w miejscu osłoniętym od deszczu i wiatru. Dobrze sprawdzi się do tego zaciszna i słoneczna przestrzeń po południowej lub południowo-wschodniej stronie domu.

Korzyści z różnorodności w ogrodzie

Naszym zdaniem są dwie podstawowe korzyści z dużej różnorodności biologicznej w ogrodzie. Przede wszystkim zapraszając różne pożyteczne owady do ogrodu można uzyskać równowagę, dzięki której nie będzie w nim większych problemów ze szkodnikami. Ptaki i nietoperze uporają się z nadmierną liczebnością komarów, jeże – z pędrakami i ślimakami, biedronki i bzygi rozprawią się za mszycami. Natomiast dzięki owadom zapylającym będzie można uzyskać lepszy plon w przydomowym warzywniku i sadzie. Druga korzyść to możliwość obcowania i obserwowania wszystkich tych gatunków roślin i zwierząt oraz tego, jak zmieniają się podczas sezonu wegetacyjnego. Taka różnorodność biologiczna pomaga nam również zrelaksować się wśród zieleni i kolorowych kwiatów, a latające dookoła kolorowe motyle wywołają uśmiech na naszych twarzach.

 

Bądź na bieżąco z tym co dzieje się u nas i zapisz się na nasz Roślinny Newsletter – ZAPISUJĘ SIĘ!